نقد کتاب همسر گمشده؛ تمایلی نرم به قوم یهود با نگاهی به هولوکاست

همسرگمشده، داستانی رئال و روایت غیرخطی دارد که با تم مظلوم‌نمایی سعی دارد هولوکاست را به عنوان یک حقیقت تاریخی به خواننده خود القا کند.

رمان همسرگمشده در سال ۲۰۱۲ م به وسیله آلیسون ریچمن نگاشته شد و نشر آموت این رمان را در سال ۱۳۹۸ ش به همت سودابه قیصری به فارسی برگرداند. این رمان در زمره آثار تاریخی و رئالیستی سیاه به‌شمار می‌آید که تنها در پی مظلوم‌نمایی قوم یهود و تطهیر نگرش تجاوزکارانه این قوم به سرزمین فلسطین است.

همسرگمشده رمانی تاریخی_اجتماعی با ژانر درام و خانوادگی است که می‌کوشد به مصائب و مشکلات مردمان یهود در میانه جنگ جهانی دوم بپردازد. دشواری‌هایی که از تجاوز آلمان به سرزمین چک به بهانه دستگیری کمونیست‌ها آغاز شده و در ادامه سرگردانی یهودیان اروپایی را به همراه دارد. آوارگی‌های که بهانه خوبی برای تعرض به سرزمین فلسطین و اشغال آن می‌شود. اشغالی که منجر به آوارگی هزاران فلسطینی از سرزمین مادری خویش شد.

موضوع رمان همسرگمشده، عشق و آوارگی است. سرگردانی مردمان یهود، از سرزمین‌های اروپایی همچون اتریش، چکسلواکی و غیره، که در بطن خود تطهیر رویکرد تجاوزکارانه یهودیان اروپایی را دارد. موضع‌گیری‌های که با داستان‌سرایی از شکنجه یهودیان و نسل‌کشی این قوم به وسیله نازی‌ها بنا شده است. رمان همسرگمشده داستان بازماندگان و نجات‌یافتگان یهودی است که توانسته‌اند شرایط سخت اردوگاههای اجباری نازی‌ها را تحمل کرده و زندگی خود را نجات دهند. داستانی که پرده از زندگی یهودیان آواره برمی‌دارد و مخاطب را برای همزاد پنداری با این قوم متجاوز همراه می‌سازد. همسرگمشده داستان تاریخی است که تلاش دارد گوشه‌ای از ستم‌های وارد شده به دست آلمان‌های نازی را برای مخاطب خود برملا سازد. هولوکاستی که در تاریخ قوم یهود به صورت لوح محفوظ مانده و تنها باید آن را پذیرفت و باور داشت، بدون آنکه امکان بررسی و تحقیق درستی این واقعه میسر باشد.

لنکا مایزل دختر یهودی است که در نوجوانی عاشق یوزف کوهن شده و آهنگ ازدواج با او را دارد که ناگاه جنگ به سراغ آن‌ها آمده و گوی خوشبختی را از آنان می‌ربایاند. دختری که در خانواده‌ای گرم و صمیمی با نیک‌بختی در حال زندگی است که جنگ بر سر آن‌ها آوار می‌شود. جنگی که منجر به جدایی لنکا از همسر یک روزه خود شده و آوارگی و تبعید به اردوگاهای اجباری را برایش به ارمغان می‌آورد. لنکا بعد مفارقت از یوزف، همراه خانواده خود تبعید به اردوگاه را برمی‌گزیند، تا بدین شیوه روح وفاداری به خانواده به وسیله یهودیان در ذهن مخاطب به خوبی شناسانده شود. خانواده‌ای که در همه حال بهم وفادار هستند و تنها به هم کیش خود اعتماد دارند. خانواده‌ای که در تمام شرایط سعی بر آن دارند که از روح همبستگی خویش صیانت کرده و از فروپاشیدگی و اضمحلال آن ممانعت به عمل آورند. ریچمن در رمان همسر گمشده یهودیان را انسان‌های متعهد به شریعت و سنت نشان می‌دهد، که آن را ناشی از پیشینه تاریخی این قوم می‌داند. شریعتی تحریف شده که تنها پوسته‌ای از آن باقی مانده است.

لنکا پس از ورود به اردوگاه اجباری به نقاشی برای رایش آلمان مشغول می‌شود. نقاشی‌هایی که در ادامه مسیر زندگی او را متحول ساخته و به تاریخ نگاری از ظلم و شکنجه نازی‌ها تغییر جهت می‌یابد. لنکا با همراهی نقاشان یهودی درون اردوگاه به نقاشی از یهودیان ستمدیده توسط آلمان‌های نازی روی می‌آورد. نقاشی‌هایی که در خفا ترسیم می‌شود و با ترفندهایی در اختیار آمریکایی های ناجی قرار می‌گیرد؛ تا بدین گونه جنایات آلمان‌های نازی برای همیشه در اذهان تاریخ ثبت گردد. لنکا پس از اتمام جنگ و نجات به وسیله سرباز آمریکایی زندگی تازه‌ای را برای خود برمی‌گزیند که در آن دیگر خبری از همسرگمشده خویش، یوزف نیست. بدان سبب که لنکا با انگاشت غرق شدن کشتی حامل یوزف به سمت کانادا، با سرباز آمریکایی ازدواج کرده و زندگی جدیدی را در آمریکا آغاز می‌کند. زندگی که گرچه رنگی نو به خود گرفته اما در بطن خود خاطرات تلخی از گذشته را بهمراه دارد.

لنکا قهرمان فعالی است که دست به کنش بر ضد سرنوشت خویش و جامعه می‌زند، اما توانمندی فرار از تقدیر ناخواسته خویش را ندارد. تقدیری که درنهایت بازگشت به گذشته تلخ و یوزف را برای او بهمراه می‌آورد. لنکا گرچه در اردوگاهای اجباری به زیست حقیرانه خویش ادامه می‌دهد، اما کنش فعالانه خود را از دست نداده و سعی در ثبت وقایع جاری در زمان جنگ جهانی دوم می‌کند. رویدادهایی که یادآور ناخوشی‌های بسیار برای قوم یهود در میانه جنگ جهانی دوم است. نویسنده با توصیف پویا تلاش دارد یهودیان را مردمان استوار در برابر مشقت‌ها نشان دهد. مردمانی که مصائب و شکنجه‌های غیرانسانی زیادی را متحمل شده‌اند و حال زیست در آرامش حق طبیعی آنها بیان می‌شود. آرامش و زیستی که به هر نحوی باید تأمین گردد و آوارگی دیگر انسان‌ها را به دنبال داشته باشد.

آلیسون ریچمن نویسنده آمریکایی متولد ۱۹۲۷ م است. ریچمن فارغ التحصیل کالج ولزلی، نویسنده شش داستان تاریخی از جمله ماسک پسرکارور، ریتم خاطره، آخرین ون گوگ و رمان‌های پرفروش مانند همسر گمشده، باغ کلمات، ساعات مخملی و یک هدیه باشکوه است. کتاب‌های او به ۲۰ زبان ترجمه شده‌اند و قرار است به زودی سریالی بر اساس همسر گمشده به بازار عرضه شود.

رمان همسرگمشده با گرته برداری از واقعه هولوکاست نگاشته شده است. رویدادی که به بیان غربی‌ها منجر به کشتار دسته جمعی و نسل‌کشی شش میلیون یهودی اروپایی در طی جنگ جهانی دوم به دست آلمان نازی شد. کشتارهای که به شکل سازمان یافته همچون اتاق‌های گاز یا انجام کار اجباری در اردوگاهای پاکسازی آلمان صورت می‌گرفت. نویسنده در همسرگمشده به محدودسازی قوم یهود، جداسازی آن‌ها از ساختار اجتماعی، بایکوت کسب‌وکار یهودیان و غیره به خوبی اشاره می‌کند. اعمالی که در نهایت منجر به کوچ اجباری این قوم از کشورهای اروپایی به سمت کشورهای آسیایی و آفریقایی شد. همچنین ریچمن در همسرگمشده نیم‌نگاهی به واقعه تاریخی معروف به شب بلورین دارد. واقعه‌ای که در آن پس از الحاق اتریش به خاک آلمان تمامی مغازه‌ها، خانه‌ها، پرستش‌گاههای یهودی مورد حمله نازی‌ها قرار می‌گیرد. حادثه‌‍ای که پس از آن نازی‌ها دست به برپایی گتوها و جداسازی نژادی یهودیان می‌زنند و متعاقب آن اردوگاهها و مراکز متعددی در سراسر اروپایِ مورد اشغال آلمان نازی بر پا می‌کنند. نویسنده با ترسیم دقیق جزئیات از گتوها آن‌ها را کشتارگاهی نشان می‌دهد که هیچ کس توانایی زنده ماندن در آن را نداشت. نویسنده در رمان همسرگمشده با شرح و بسط دقیق جزئیات تلاش دارد احساس همزاد پنداری را در مخاطب خویش برانگیزد و در ادامه او را با خود همراه سازد. همزادپنداری که در نهایت حق تجاوز به سرزمین‌ها دیگر را به یهودیان آواره می‌دهد. بدون آنکه مخاطب در باب درستی ماجرا دست به کنکاش بزند.

عشق در رمان همسرگمشده قربانی زیاده‌خواهی افراد سلطه‌گر می‌شود. عشقی که به دلیل منفعت‌طلبی و سلطه‌گری آلمان‌های نازی به ورطه نابودی کشانده شده و ثمره‌ای جز تنهایی، فردگرایی، نیست‌انگاری و … برای انسانها ندارد. نویسنده عشق را قربانی زیاده‌خواهی انسان‌هایی می‌داند که توانایی زیست سعادت‌گونه ندارند. کسانی که بویی از انسانیت نبرده و تنها در پی ارضا امیال و خواسته‌های حیوانی خویش هستند.

همسرگمشده رمانی رئالیستی سیاه با تم مظلوم‌نمایی است. داستانی رئال با روایت غیرخطی که به شیوه بازگشت به گذشته نقل می‌شود. داستانی که با پایان‌بندی کنایی و بدست آوردن چیزی در قبال چیز دیگر خاتمه می‌یابد. به طوری که به‌زعم نویسنده یهودیان برای دستیابی به آزادی باید از عشق، خانواده، شرافت و … عبور کنند. همسرگمشده با رویکرد مظلوم‌نمایی از قوم یهود در پی تطهیر تجاوز یهودیان به سرزمین قدس است. تجاوزی که از دید نویسنده حق عادی و طبیعی یهودیان آواره است. چراکه تاریخ در حق مردم یهود ظلم‌های بسیار روا داشته است و حال وقت آن فرا رسیده است که دست به جبران اشتباهات خود بزنند. همسرگمشده با روایت دختر یهودی لنکا، آغاز شده و با روایت یوزف و فلش بک به گذشته ادامه می‌یابد. ریچمن آلمان‌ها را مردمان بدوی می‌داند که تنها در پی تحقیر و شکنجه یهودیان برآمده اند. تحقیرهایی که از دوختن ستاره پنج پر بر لباسشان تا حک کردن شماره شناسایی بر بدنشان را شامل می‌شود. ریچمن نازیها را مردمان منفعت طلبی می‌داند که تنها به دنبال مصادره و کشتار یهودیان هستند. کسانی که بویی از انسانیت نبرده و نسل کشی مردم یهود را در دستور کار خود قرار داده بودند. رمان همسرگمشده داستان یهودیان سرسختی است که از زیر شکنجه وحشیانه آلمان ها نجات یافته‌اند و حال در قالب رمان دست به روایت تاریخ زده‌اند. روایتی که درستی آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.