صدای پای بحران بی‌آبی بیخ گوش کشور/ اصلاحات کشاورزی و صنعتی تنها راه مهار یک بحران

به گزارش ۳۶۱ درجه ایران، پایگاه خبری شورای آتلانتیک در گزارشی درباره روند خشکسالی در جهان به موضوع ایران پرداخت و نوشت: ایران در مسیر مواجهه با کم آبی شدید قرار دارد. این کشور نیمه خشک که بر نقش کشاورزی در تامین استقلال اقتصادی خود متمرکز شده، با تهدیدهای تامین آب از جمله تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، مهاجرت گسترده، بی ثباتی سیاسی و سوء مدیریت منابع مواجه است.

مناطق روستایی ایران در حال نابود کردن منابع آبی خود هستند و انتظار می رود ساکنان این مناطق به پایتخت مهاجرت و کمبودهای آنجا را تشدید کنند.

ایران از حدود ۹۰درصد منابع آبی خود برای کشاورزی استفاده می کند. حدود ۷۱درصد از ۸۲ میلیون نفر جمعیت ایران در مناطقی زندگی می کنند که در معرض خطر فرونشست به دلیل استخراج بیش از حد از منابع آب زیرزمینی هستند و ۷۰درصد کل تقاضا برای آب در ایران هم مربوط به این مناطق است.

بحران آب به چنان سطحی رسیده است که مقامات نمی توانند آن را انکار کنند یا نادیده بگیرند. رضا اردکانیان، وزیر انرژی، اخیرا درباره کمبود آب در تابستان هشدار داده و امسال را «یکی از خشک ترین سال های پنج دهه اخیر» توصیف کرده است. احد وظیفه، یکی از مسئولان مرکز خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، هم نیمه ژوئن گفت: «صریح بگویم، آب وجود ندارد. امسال برخی از مناطق کشور، به ویژه در جنوب و شرق، ۵۰ تا ۸۵ درصد کاهش بارندگی داشتند.»

اما کاهش شدید بارش تنها عامل موثر در بحران کمبود آب نیست. افزایش دما که موجب کاهش بارش برف و خشکی رودخانه ها شده، و افزایش میانگین مصرف آب در شهرهایی مانند تهران هم مطرح بوده است. محمد رضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، با اشاره به کاهش ذخایر برف در اطراف تهران گفت: «این یک هشدار بسیار جدی است.» شهرهای مختلف از جمله پایتخت اخیرا به دلیل خشکسالی با قطع ناگهانی برق مواجه بوده اند؛ یکی از دلایل اصلی خاموشی ها نبود آب کافی در نیروگاه ها بوده است. البته برخی دلایل دیگر همچون استخراج «غیرقانونی» ارزهای رمزنگار هم وجود داشته است.

این عوامل باعث ایجاد تنش بین دولت ایران و شهروندان این کشور شده است. عامل بسیاری از ناآرامی های داخلی در دو دهه گذشته کمبود آب بوده است. اعتراض های مکرر درباره وضعیت دریاچه ارومیه که زمانی دومین دریاچه بزرگ آب شور جهان قلمداد می شد، ساخت سد و برداشت آب زیرزمینی وجود داشته؛ کاهش ۹۵درصدی حجم آب ورودی به دریاچه ارومیه از سال ۲۰۰۱ و کاهش سطح آب در سال های مرطوب نگرانی های جدی درباره احیای دریاچه را در پی داشته است. در حال حاضر، سطح آب دریاچه ارومیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۳۸سانتی متر پایین آمده است.

در هفته های اخیر، مشکل کم آبی بارها در شبکه های اجتماعی و رسانه های ایرانی مطرح شده، اما دولت برنامه خاصی برای حل بحران ارائه نداده است. پروژه های پیشنهادی مانند انتقال آب از دریای خزر و خلیج فارس به استان های مرکزی فقط باعث افزایش تنش بین استان ها خواهد شد. کارشناسان محیط زیست معتقدند که چنین پروژه هایی به محیط زیست آسیب می رساند. دولت هم از تلاش ها برای کاهش وابستگی به مخازن آب زیرزمینی عقب کشیده است چرا که کشاورزان در مواجهه با کاهش بارندگی همچنان به حفر چاه های غیرقانونی ادامه می دهند.

بحران آب همچنین یک نگرانی مزمن برای همسایه شرقی ایران، افغانستان، است. دو کشور بر سر رودخانه هیرمند و تالاب های هامون در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان که در پانزده سال گذشته به دریای ماسه تبدیل شده، درگیر بودند. اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان، مارس ۲۰۲۰ اعلام کرد که نیمروز به یک مخزن آب برای افغانستان و ایران تبدیل خواهد شد و گفت که آب افغانستان اکنون در ازای نفت به ایران ارسال می شود.

وزیر کشور ایران در ژوئیه ۲۰۱۸ هشدار داده بود که ایران در آستانه یک بحران جدی اجتماعی، یعنی مهاجرت به دلیل تغییرات آب و هوایی قرار دارد و این شرایط می تواند در پنج سال آینده تحول چشمگیری در ماهیت اجتماعی ایران ایجاد کند.

تمرکز صنایعی که آب زیادی مصرف می کنند در استان هایی که منابع آب کافی ندارند، نتیجه سیاست گذاری های ضعیف است که سابقه برخی از آنها به پیش از انقلاب بازمی گردد. با این حال، واقعیت این است که بسیاری از مشکلات امروز نتیجه مستقیم سوء مدیریت و فساد است.

رسیدگی به بحران آب برای ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری منتخب، یک فوریت خواهد بود. دولت حسن روحانی بارها به تحریم های ایالات متحده به عنوان یکی از عوامل اصلی مشکلات محیط زیست اشاره کرده، اما اگر ایران و آمریکا به توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ برگردند، این بهانه دیگر وجود نخواهد داشت. تنها با تعریف مجدد سیاست های کشاورزی ایران و صرفه جویی و مصرف بهینه آب است که ایران می تواند این بحران رو به وخامت را حل کند.