اختصاصی| زنان بوشهری را دست کم نگیرید!

به گزارش ۳۶۱ درجه ایران، در نامه ای که علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی به احمد محمدی‌زاده، استاندار بوشهر نوشته شده،اظهار کرد: ۹ اثر ناملموس استان بوشهر پس از پژوهش، پرونده‌سازی و دفاع در کمیته کشوری به ثبت ملی رسیدند.

وی بیان کرد: هرگونه اقدام که موجب حفظ و احیای میراث‌فرهنگی و گردشگری شود، مورد تأکید است.

۹ اثر ناملموس استان بوشهر که به ثبت ملی رسیدند به شرح زیر می باشد:

۱٫ مهارت سنتی پخت غذای محلی پلیله بندر کنگان

۲٫ مهارت تهیه غذای محلی سپخت

۳٫ مهارت پخت غذای محلی کشکینه

۴٫ تعزیه زنان در تاسوعا و عاشورا بوشهر

۵٫ مهارت پخت غذای بومی محلی و دام بندر کنگان

۶٫ آیین سنتی عزای سرپایی (ایستاده) زنان بوشهری

۷٫ بازی کوس چال شهر اهرم

۸٫ مهارت تهیه حلوای سیوهو (حلوای زیمون)

۹٫ مراسم فال گشو

تعزیه زنان بوشهری چیست؟

بوشهر تنها منطقه‌ای در کشور است که در آن، زنان تعزیه‌خوان در آیین‌های عاشورایی، به‌ویژه اربعین، به سوگواری می‌پردازند.

عزاداری منحصربه‌فرد و سبک خاص بوشهری‎ها در برپایی عزا و ماتم سرور و سالار شهیدان جلوه‌های ویژه و کم‌نظیری را در ماه‌های محرم و صفر پیش روی همه گشوده که یکی از این جلوه‌های ویژه حضور و نقش پررنگ بانوان بوشهری است. هرچند این حضور فقط محدود به تعزیه اربعین نیست و ردپای آنها در همه آیین‌های عزاداری قافله دشت کربلا دیده می‌شود اما اجرای تعزیه میدانی با قدمتی بیش از ۲ قرن در ایام اربعین به‌خوبی نمایانگر حضور و ایفای نقش زنان است.

نقش محوری زنان در تعزیه

یکی از تعزیه‌خوانان برجسته و پیشکسوت تعزیه‌خوانی در استان بوشهر، با اشاره به نقش و رسالت تاریخی زنان در واقعه عاشورا، به‌ویژه حوادث بعد از عاشورا به همشهری می‌گوید: مجالس مختلف تعزیه‌خوانی در استان بوشهر در باب شهادت امام‌حسین (ع) و یارانش، به‌ویژه در دهه اول محرم و همچنین دهه آخر صفر برگزار و اجرا می‌شود که در این مجالس شبیه‌خوانان به‌صورت تمثیلی ایفاگر نقش تعدادی از شهدای مظلوم واقعه عاشورا هستند و مردم با تماشای این اجراها به یاد آنها عزاداری و ماتم‌داری می‌کنند. سیدحسین جعفری، ام‌لیلا مادر حضرت علی‌اکبر (ع)، رباب مادر حضرت علی‌اصغر (ع)، شهربانو مادر حضرت سجاد (ع)، حضرت سکینه دختر فاضل امام‌حسین (ع)، مادر حضرت قاسم‌بن‌الحسن (ع) و ام‌وهب را از مهم‌ترین نقش‌هایی می‌داند که بانوان در تعزیه و مجالس مختلف شبیه‌خوانی بوشهر اجرا می‌کنند. کارگردان هیأت تعزیه‌خوانی عاشقان ثارالله دهقاید ادامه می‌دهد: همچنین مجالس شهادت حضرت معصومه (ع) و حضرت‌رقیه (ع) و بازگشت کاروان اسرا به مدینه از تعزیه‌هایی هستند که شبیه‌خوانان زن در نقش‌های حضرت معصومه(س)، حضرت رقیه(س) و ام‌البنین مادر بزرگوار حضرت ابوالفضل العباس (ع) مشارکت فعال و برجسته‌ای دارند.

بنیانگذار تعزیه‌خوانی زنان در بوشهر

حاج‌حسن فخاری، پیشکسوت تعزیه‌خوانی بوشهر است که از سال‌ها پیش هیأت تعزیه‌خوانی روستای درودگاه در شهرستان دشتستان با طرح‌ها و ایده‌های او در کشور مطرح شده است. او   نقطه آغاز حضور ملموس زنان در تعزیه را اینگونه روایت می‌کند: سال ۶۲ تعزیه کاروان شهادت برای نخستین بار با حضور زنان برای ایفای نقش اصلی در درودگاه اجرا شد و از این به بعد دیگر گروه‌های تعزیه‌خوانی از شبیه‌خوان زن در نقش‌های حضرت زینب(س) و سایر اهل‌بیت امام‌حسین (ع) استفاده کردند. به‌گفته فخاری، این موضوع پیش از این سابقه نداشت و در تعزیه‌های اجراشده معمولا زنان و دختران خردسال به‌صورت نمادین در خیمه‌ها فقط نقش هنروری بدون اجرا داشتند. اما در تعزیه درودگاه برای نخستین‌بار از شبیه‌خوان زن در نقش حضرت زینب (س) استفاده شد و خانم مریم رنجبر را می‌توان نخستین شبیه‌خوان زن در بوشهر نامید. او تأکید می‌کند که مجوز شرعی اجرای زنان در تعزیه از مرحوم آیت‌الله اراکی گرفته شده است.

جا پای پدر

زهرا فخاری، دخترحاج‌حسن فخاری یکی از بانوانی است که از خردسالی تاکنون در اجراهای مختلف در مجالس تعزیه‌خوانی نقش‌های متفاوتی بازی کرده. وی با بیان اینکه پدرش همیشه به‌دنبال ایده‌های نو و جدیدی در تعزیه بود و فرزندانش را از دوران شیرخوارگی به‌عنوان شبیه حضرت علی‌اصغر (ع) در اجرای تعزیه مشارکت می‌داد، به همشهری می‌گوید: در اوایل دهه ۶۰ پدرم ایده جدیدتری را اجرا کردند و به خانم رنجبر به‌عنوان شبیه‌خوان حضرت زینب (س) فرصت اجرای میدانی دادند و سال‌ها بعد هم من این اجازه را پیدا کردم تا به‌عنوان شبیه‌خوان حضرت سکینه (س) اجرای میدانی داشته باشم. در آن سال‌ها بیشتر از ۱۳ سال نداشتم. فخاری ادامه می‌دهد: وضعیت شبیه‌خوانان زن نسبت به سال‌های قبل بهتر شده چون در اوایل کار با واکنش‌هایی غیرقابل‌قبولی از سوی اطرافیان مواجه می‌شدیم. زینب‌خوانی و سکینه‌خوانی توسط مردان تعزیه‌خوان امری رایج و مرسوم بود اما مردم اجرای زنانه را برنمی‌تابیدند و به‌زعم عده زیادی این کار، ناپسند تلقی می‌شد. البته پدرم از مراجع تقلید مجوز تعزیه‌خوانی بانوان را گرفتند و بعد از تحقیق‌های زیاد و با تغییراتی که در نوع خوانش، گفتار و حرکت تعزیه به‌وجود آوردند، توانستند زمینه حضور زنان را فراهم آورند.

اجرای متفاوت زنان

این شبیه‌خوان زن با اشاره به تفاوت‌های اجرای مردانه تعزیه با اجراهای زنانه در نمایش تعزیه تأکید می‌کند که مردان برای اجرا و خوانش، دست بازتری دارند اما خانم‌ها باید طوری اجرا کنند که از نظر شرعی اشکالی نداشته باشد و تمام احساس خود را به تماشاگر انتقال بدهند و بتوانند با تأثیرگذاری خود حس واقعی نقش در حال اجرا را به بیننده منتقل کنند. فخاری با بیان اینکه موقع اجرا نوع حرکات، گفتارها و پوشش هم خیلی مهم است، می‌گوید: با این که چند سال است تعزیه نوین در حال اجراست اما باز هم در بعضی استان‌ها که برای اجرا می‌رویم با محدودیت زیاد مواجه هستیم زیرا اصلا قبول ندارند که یک خانم نقش بگیرد.