احیای برجام/ ابراز امیدواری قطر به توافق تهران و واشنگتن
وزارت امورخارجه قطر شنبه شب اعلام کرد که دوحه به توافق میان ایران و آمریکا امیدوار است.
اردشیر پشنگ پژوهشگر مسائل منطقه در توییتی نوشت: جوزپ بورل هفته گذشته اعلام کرد: پاسخ ایران به پیشنهاد اروپا معقول بود.
به گزارش ۳۶۱ درجه ایران، وزارت امورخارجه قطر شنبه شب اعلام کرد که دوحه به توافق میان ایران و آمریکا امیدوار است.
شبکه الجزیره به نقل از وزارت امورخارجه قطر اعلام کرد که معاون این وزارت خانه در دیدار با علی باقری کنی همتای ایرانی‌اش همچنین بر اهمیت پیشرفت به سوی احیای برجام تاکید کرده است.
این سخنان در دیدار «محمد بن عبدالعزیز بن صالح الخلیفی» معاون وزیر امور خارجه قطر در امور منطقه‌ای با «علی باقری کنی» معاون وزیر امور خارجه ایران در امور سیاسی در تهران گفته شده است.
محمد بن عبدالرحمن در تماس تلفنی با همتای ایرانی خود ابراز امیدواری کرد که تهران و واشنگتن بتوانند بر سر احیای توافق هسته‌ای (برجام) با هم به توافق برسند.
وی اضافه کرد: کشور قطر مشتاقانه منتظر دستیابی به یک توافق هسته ای عادلانه است که نگرانی های همه طرف ها را در نظر بگیرد.
وزیر خارجه قطر اظهار کرد: دستیابی به توافق هسته ای عادلانه به نفع امنیت و ثبات منطقه است.
عربستان مخالف چراغ خاموش برجام
سعودی‌ها دست‌کم در ظاهر و به طور علنی با توافق هسته‌ای ایران و غرب مخالفت نمی‌کنند. تحلیلگران بر این باورند که اولویت اول سعودی‌ها به نتیجه نرسیدن مذاکرات احیای برجام است.
فردای اقتصاد نوشت، به عبارت دیگر آنها با وجود آنکه به دلایل امنیتی و اقتصادی علاقه‌ای به تصاعد بحران در منطقه ندارند اما در عین حال کاهش تنش میان تهران و غرب چندان آنان را خوشحال نخواهد کرد. ترجیح سعودی‌ها این است که از سویی تهران، تحت فشار تحریم‌ها باشد و از سوی دیگر نه جنگی در منطقه رخ دهد و نه ایران بتواند به شریکی عادی برای غرب تبدیل شود.
به بیان دیگر سعودی‌ها هرگونه تنش و بحران در منطقه را برای ثبات و توسعه اقتصادی خود مضر می‌دانند و از آن اجتناب می‌کنند و همزمان علاقه‌ندارند تا با حل‌وفصل پرونده پرونده هسته‌ای ایران، تهران بتواند به شریکی عادی برای غرب تبدیل شود و انحصار آنان را از بین ببرد.
با این حال اکنون و با گذشت چهار سال از خروج آمریکایی‌ها از برجام – که به تحریک سعودی‌ها و اسراییلی‌ها- صورت گرفت و همینطور شکست سیاست «فشار حداکثری» ترامپ به نظر می‌رسد ریاض از پیگیری اولویت اول خود ناامید شده شده و به این جمع‌بندی رسیده‌است که توافق احیای برجام به زودی حاصل خواهد شد.
به این ترتیب تلاش می‌کند تا خود را با شرایط وفق داده و بدون علنی کردن مخالفت خود با این توافق، هزینه‌های دیپلماتیک و امنیتی خود را برای خود ایجاد نکند و به طور غیرعلنی و چراغ خاموش در مسیر احیای برجام سنگ‌اندازی کند.
ضمن آنکه شرایط نظام بین‌الملل، منطقه و همینطور صحنه سیاست‌داخلی عربستان نیز تغییر و آنان را در پیگیری یک سیاست علنی در مخالفت با احیای توافق هسته‌ای محتاط‌تر کرده‌است.
محور اولویت دوم عربستان، علنی نکردن مخالفت با مذاکرات احیای برجام است. بی‌تردید آنان امیدوارند که این مذاکرات به نتیجه نرسد و به صورت چراغ خاموش در مسیر حصول توافق سنگ‌اندازی می‌کنند.
آخرین نمونه از این دست‌اقدامات، سخنان اخیر شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان؛ وزیر انرژی عربستان است که گفت کشورش می‌تواند رهبری کشورهای «اوپک پلاس» را برای کاهش تولید نفت برعهده بگیرد.
سخنی که معنای غیرمستقیم آن خنثی‌سازی اثرات عرضه نفت ایران در صورت احیای برجام و محروم کردن اروپا و آمریکا از تاثیرات مثبت توافق هسته‌ای بر روی قیمت‌های نفت‌وگاز در غرب است.
دور نهایی مذاکرات تا ۲هفته آینده
اردشیر پشنگ پژوهشگر مسائل منطقه در توییتی نوشت: جوزپ بورل هفته گذشته اعلام کرد: پاسخ ایران به پیشنهاد اروپا معقول بود.
بورل روز پنج‌شنبه هم اعلام کرد پاسخ آمریکا به ایران معقول بود. نتیجه: اختلافات به حداقل ممکن رسیده و آنچه باقیمانده لاینحل وپیچیده نیستند پس باید منتظر دور نهایی مذاکرات طی ۱تا ۲هفته آینده و سپس اعلام رسمی احیای برجام باشیم.
آمریکا، مانع اصلی احیای برجام
یک اندیشکده نزدیک به حزب دموکرات در آمریکا در تحلیلی نوشت که مانع بازگشت به توافق هسته‌ای، ایران نیست؛ بلکه کنگره ایالات متحده آمریکاست.
«مرکز امنیت جدید آمریکا» (CNAS) اندیشکده مستقر در واشنگتن که نزدیک به جریان دموکرات است در گزارشی نوشته است بزرگترین مانع برای بازگشت آمریکا به توافق برجام، ایران نیست بلکه کنگره این کشور است.
به نقل از تسنیم، در گزارش این اندیشکده آمریکایی آمده است: «رئیس‌جمهور بایدن از زمان در اختیار گرفتن قدرت در تلاش است مذاکراتی را برای بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که ترامپ سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد انجام دهد.»
CNAS در ادامه تصریح کرده است: «مبهم بودن فرایند [مذاکرات] و عدم قطعیت درباره اینکه تهران در نهایت چه می‌خواهد و با چه‌چیزی می‌تواند موافقت کند باعث ایجاد تردیدهایی شده است درباره اینکه آیا توافق در دسترس است یا خیر.»
آمریکا یکی به نعل می‌زند یکی به میخ
به گفته مالکی یکی از اعضا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، آمریکا از تصمیم‌گیری قاطع برای احیا برجام طفره می‌رود و همین نشان‌دهنده عدم جدیت او برای گشودن گره‌هاست.
به نقل از همشهری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره آخرین وضعیت گفتگوهای برجامی گفت: در شرایط کنونی نکته مهم این است که طرف آمریکایی باید بیش از گذشته در مذاکرات برجام جدیت داشته باشد. آنها باید به این موضوع واقف باشند که در یک آزمایش بزرگ قرار دارند که رویکردشان به گفتگوها در معرض نگاه جهانیان است.
فداحسین مالکی افزود: تحلیل من این است که آمریکایی‌ها پاسخی داده‌اند که برگزاری دور جدیدی از گفتگوهای برجامی را گریزناپذیر خواهد کرد.
مالکی درباره چشم‌انداز دستیابی به توافق در مذاکرات برجامی نیز گفت: اگرچه نمی‌توان برای حصول توافق بازه زمانی مشخصی ارائه کرد اما با توجه به وضعیت کنونی، معتقدم خیلی به توافق نزدیک شده‌ایم.
وی به راهبرد جمهوری اسلامی در مذاکرات برجام اشاره کرد و افزود: ما از ابتدا ثابت کردیم که از جدیت کافی برای پیشبرد مباحث مطرح برخورداریم و این طرف مقابل است که باید ثبات قدم خود را در این زمینه به اثبات برساند. رویکرد ما به مذاکرات برجامی از ابتدا مبتنی بر رفتار صادقانه بود.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ادامه داد: در شرایط کنونی که در حساس‌ترین مقطع گفتگوهای برجام قرار داریم و لحظه تصمیم‌گیری فرا رسیده است، طرف آمریکایی باید رویکرد عقلانی به موضوع‌ها داشته باشد و اراده خود را برای رفع مشکلات باقیمانده نشان دهد. چرا که ایران به صراحت پیشنهادهای خود را مطرح کرده و نشان داده در این زمینه ثبات قدم دارد.
آمریکا بهانه‌جویی می‌کند تا به تعهداتش در برجام عمل نکند
فداحسین مالکی گفت: واقعیت این است که در متن پیشنهادی اتحادیه اروپا اما و اگرهای قابل توجهی وجود داشت. برخی ابهام‌های موجود باید برای تهران رفع می‌شد. در جلسه‌های مشترکی که میان اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس و مذاکره‌کنندگان کشورمان در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت‌ملی برگزار شد نیز شاهد ابهام‌هایی در این متن بودیم و پیشنهادهای مطرح شده از سوی ایران در راستای رفع گره‌ها و ابهام‌های موجود بوده است.
مالکی افزود: در مواجهه با رویکرد عقلانی ایران به مذاکرات، شاهدیم که طرف آمریکایی از تصمیم‌گیری قاطع در این زمینه طفره می‌رود و در اصطلاح «یکی به نعل می‌زند و یکی به میخ». اتخاذ چنین رویکردی از سوی واشنگتن نشان‌دهنده عدم‌جدیت آنها برای گشودن گره‌های موجود است.
این عضو کمیسیون امنیت ملی با تاکید بر اینکه طرف آمریکایی برخلاف ایران که در مذاکرات جدی بوده، به‌دنبال بهانه‌جویی برای عمل نکردن به تعهدات خود است، گفت: نکته‌ای که درباره محتوای پاسخ آمریکا به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا باید مورد توجه قرار گیرد این است که این پاسخ نمی‌تواند راهگشا باشد، چراکه عملکرد واشنگتن در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد آنها به‌دنبال گره‌گشایی از گفتگوها نیستند.
مالکی با تاکید براینکه دولت بایدن برای تصمیم‌گیری در زمینه توافق گرفتار مشکلات داخلی شده است، افزود: گرفتاری آمریکایی‌ها در بحران اوکراین از یک سو و فشار لابی‌های سرسخت صهیونیستی از سوی دیگر، دولت آمریکا را در تصمیم‌گیری عقلانی در این حوزه ناتوان کرده است و تعلل آنها در پاسخگویی نیز شاهدی بر این مدعاست.
وی با اشاره به برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه آمریکا پاسخ قاطعی به ایران داده است، تصریح کرد: آنها نمی‌توانند پاسخ قاطعی به ایران بدهند، چرا که واکنش قاطعی نیز خواهند دید. در گذشته شاهد بوده‌ایم که رفتارهای خصمانه آنها با پاسخ قاطع و سخت ایران مواجه شده است. نمونه آن در مباحث پادمانی اخیر قابل مشاهده است که پس از تصویب قطعنامه خصمانه درباره ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران براساس قانون راهبردی مجلس، دوربین‌های فراپادمانی آژانس را خاموش کرد.
ایران و آمریکا بر سر جزییات کلیدی اختلاف دارند
انتخاب به نقل از بلومبرگ نوشت، به گفته مقامات مطلع از مذاکرات، ایالات متحده و ایران همچنان بر سر جزئیات کلیدی توافق برای احیا برجام اختلاف دارند و ممکن است چندین هفته برای حل اختلافاتشان زمان نیاز باشد.
انتظارات برای پیشرفت قریب‌الوقوع با پاسخ واشنگتن و تهران به پیشنهاد «نهایی» اتحادیه اروپا، افزایش یافت. یکی از مقامات بلندپایه اروپایی گفت که طرفین هرگز تا این حد به احیای برجام نزدیک نبوده‌اند.
با این حال، دو مقام دیگر که از مذاکرات مطلع بودند از اختلافات بین ایران و آمریکا گفتند. این اختلافات بر سر پرونده تحقیقات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته تهران است. یکی دیگر از موارد اختلاف دریافت جبران زیان اقتصادی از سوی تهران در صورت خروج دولت آینده آمریکا از برجام است.
تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در هفته‌های اخیر به عنوان نقطه اختلاف و مانع بزرگی برای پیشرفت در احیای توافق برجام ظاهر شده است. اما مدیر کل آژانس، رافائل ماریانو گروسی، این هفته طی مصاحبه ای با PBS پیشنهاد کرد که حل و فصل این تحقیقات امکان‌پذیر است.
ایران می‌خواهد ببیند که شورای حکام آژانس در نشست یک هفته‌ای که در ۱۲ سپتامبر در وین تشکیل شد، چگونه با این پرونده برخورد می‌کند. مقامات گفتند که اگرچه بعید است آژانس به طور کامل این پرونده را کنار بگذارد، اما بازرسان ممکن است بتوانند کار خود را در چارچوب توافق هسته‌ای به پایان برسانند.
از سوی دیگر مذاکرات برای احیای برجام از سوی شرکت‌ها و بازرگانان نفت و گاز پیگیری می‌شود چراکه جنگ اوکراین و در پی آن کاهش صادرات انرژی روسیه به اروپا باعث افزایش قیمت انرژی در جهان شده است که در پی آن روی هزینه‌های زندگی و تورم تاثیر چشمگیر داشته است.
آمریکا زیر میز برجام می‌زند؟
به نقل از خبرفوری، ایال هولاتا، مشاور امنیت ملی رژیم صهیونیستی برای بحث با مقامات آمریکایی بر سر توافق هسته‌ای با ایران به واشنگتن سفر کرد. پس از این سفر مشاور امنیت ملی اسرائیل به متن پاسخ آمریکا به نامه ایران در رابطه با متن پیشنهادی نهایی اتحادیه اروپا دسترسی پیدا کرده است. نگرانی او بعد از آن که اطمینان یافت مواضع ضد ایرانی آمریکا کمتر از قبل نشده و نخواهد شد، کمتر شد.
اسرائیل زمانی نگرانی بیشتری پیدا کرد که برخی مقامات ارشد واشنگتن اعلام کردند که دو طرف (ایران و آمریکا) به توافق نزدیک‌تر از قبل شده‌اند. حالا مقامات آمریکایی به اسرائیل اطمینان دادند که نزدیک شدن بیشتر به توافق به این علت است که ایران از برخی درخواست‌هایش کوتاه آمده است.
اگرچه این مطلب می‌تواند تله‌ای برای آرام کردن اسرائیل باشد اما مورد استناد آکسیوس قرار گرفته است. آکسیوس به نقل از یائیر لاپید، نخست وزیر رژیم صهیونیستی تاکید کرد که آمریکا بسیاری از خواسته‌های اسرائیل را پذیرفته و در مذاکرات هسته‌ای با ایران مورد توجه قرار داده و می‌دهد.
سه درخواست اسرائیل از آمریکا در احیا برجام
آکسیوس مدعی است اسرائیل سه درخواست جدی از آمریکا دارد و از مقامات ایالات متحده خواسته به این سه درخواست توجه ویژه داشته باشند. یکی از این سه درخواست مربوط به نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر مراکز حساس هسته‌ای ایران است.
در همین زمینه، جان کربی، مقام ارشد شورای امنیت ملی آمریکا هفته پیش اعلام کرد که بدون نظارت جدی آژانس و تایید این سازمان، مذاکرات حتی یک روز هم ادامه نخواهد یافت. کربی در این رابطه گفت: «ما به صورت علنی و خصوصی به ایران اعلام کرده‌ایم که باید به سوالات آژانس پاسخ دهند. این تنها راه رفع نگرانی‌هاست و موضع ما در این مورد تغییر نخواهد کرد.»
مساله دیگری که اسرائیل بر آن تاکید کرد عادی‌سازی روابط با برخی نهادها از جمله سپاه پاسداران و رفع تحریم آن است. آکسیوس به نقل از مقامات رژیم صهیونیستی، مدعی است کاخ سفید به اسرائیل اطمینان داده که موضع خود را در مورد این مساله ملایم و نرم نکند. در واقع، آمریکای بایدن هیچ قصدی در رابطه با خروج نام سپاه پاسداران از لیست سیاه وزارت امور خارجه ندارد. در نتیجه، تحریم‌های افراد حقیقی و حقوقی این نهاد نیز برداشته یا کم نمی‌شوند.
سومین مساله‌ای که مورد توجه مقامات اسرائیلی است به تضمین‌های اقتصادی به ایران برمی‌گردد که جهت محافظت در برابر سناریویی که در آن رئیس جمهور آینده ایالات متحده از توافق خارج شود، شکل گرفته است.
این مساله که به شدت مورد توجه ایران است یک بار در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاد. در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از برجام خارج شد و به سرعت تحریم‌ها بازگشتند. حالا ایران از آمریکا خواسته حتی اگر دولت بعدی آمریکا تصمیم بگیرد از برجام خارج شود، باید این خروج حداقل ۲٫۵ سال طول بکشد تا ایران منافع اقتصادی خود را از دست ندهد. ایالات متحده اعلام کرد این فرآیند حتی اگر مورد پذیرش آمریکا قرار بگیرد با شرط و شروطی پذیرفته می‌شود. به ادعای مقامات اسرائیلی، آمریکا تنها در صورتی با چنین فرصتی موافقت خواهد کرد که ایران در ۲٫۵ سال فرجه در توافق باقی بماند.
خوش خیالی اسرائیل یا حمایت واقعی آمریکا؟
آکسیوس در پایان مقاله خود می‌نویسد: «پس از سفر هولاتا، مقامات اسرائیلی می‌گویند که به آنها اطمینان داده شده است که ایالات متحده قصد ندارد امتیازات بیشتری به ایران بدهد. آنها همچنین حمله هوایی روز سه‌شنبه ایالات متحده علیه نیروهای مورد حمایت ایران در سوریه را نشانه‌ای از عدم علاقه جدی ایالات متحده به توافق هسته‌ای دانستند. مقامات اسرائیلی فکر می‌کنند فشار عمومی اسرائیل به آمریکا بر واکنش ایالات متحده به مواضع ایران و توافق تاثیر گذاشته است. آنها قصد دارند به تعامل خود برای تلاش و جلوگیری از هرگونه امتیاز ایالات متحده به ایران ادامه دهند.»
اکنون یک پرسش جدی پیش می‌آید: آیا آمریکا واقعا برای جلب رضایت اسرائیل حاضر است قید توافق هسته‌ای را بزند؟ آیا مواضع اخیر آمریکا که از آن گفتیم فقط تلاش‌هایی برای آرام کردن اسرائیل است؟ آیا آمریکا می‌خواهد به اسرائیل تضمین دهد که برجام به ضرر اسرائیل نیست؟
